Obecnie przyjmuje się, że do priorytetów hodowlanych należy wprowadzenie do produkcji odmian o wyższej wartości użytkowej, czyli o poprawionej plenności, wartości żywieniowej, paszowej bądź technologicznej uzyskiwanego plonu, a także o zwiększonej odporności na stresy biotyczne, fizyczne i inne. Jednak rozwijające się społeczeństwa i trendy naszych czasów wpływają na określanie nowych i modyfikację już postawionych przed hodowlą priorytetów. Podniesienie jakości życia i żywienia, skutkuje wzrostem wymagań współczesnych społeczeństw odnośnie jakości surowców przeznaczonych do produkcji żywności i pasz. Stawia to przed hodowlą nowe wyzwania, takie jak podnoszenie jakości produktów roślinnych już na etapie hodowlanym. Zwracanie coraz większej uwagi na ochronę środowiska naturalnego skutkuje koniecznością szerszego włączenia się hodowli w jego ochronę, ponieważ łatwiej i taniej jest dostosować roślinę do środowiska niż odwrotnie. Hodowla twórcza odmian musi uwzględniać także potrzeby różnych systemów uprawy roślin, czyli powinna być ukierunkowana na wytwarzanie nowych odmian dla rolnictwa intensywnego, zrównoważonego, niskonakładowego, czy ekologicznego. Zasady integrowanej ochrony wymagają wprowadzania do uprawy odmian odpornych na patogeny i szkodniki, stresy środowiskowe i efektywnie wykorzystujących naturalną zasobność stanowiska, w którym są uprawiane.
Tworzenie postępu biologicznego odbywa się zatem już na etapie doboru materiałów wyjściowych i kreacji nowych genotypów, z których w procesie hodowli wyprowadzane będą nowe odmiany. Efektem prac hodowli twórczej są nowe, ulepszone odmiany i gatunki roślin, które są nośnikiem postępu biologicznego. Natomiast jego transfer do bezpośredniej produkcji rolniczej odbywa się poprzez kwalifikowany materiał siewny.
Tworzone w procesie hodowli odmiany wnoszące postęp biologiczny, zarówno ujęciu ilościowym, jak i jakościowym, wymagają zaangażowania dużych środków finansowych. Hodowla roślin jest bowiem procesem długotrwałym i kosztochłonnym, a jedynym sposobem na zwrot zainwestowanych środków jest sprzedaż kwalifikowanego materiału siewnego bądź licencji na rozmnażanie wytworzonych odmian. Uzyskane w ten sposób środki są ponownie inwestowane w hodowlę nowych, udoskonalonych pod względem jakościowym, lepiej przystosowanych do warunków środowiska i bardziej odpornych na szybko zmieniające się rasy patogenów odmiany.
Nasiennictwo jest zatem integralną częścią hodowli roślin, które zajmuje się przenoszeniem postępu biologicznego do praktyki. W węższym tego słowa znaczeniu odnosi się ono głównie do reprodukcji materiału siewnego, ale także do obrotu i handlu nasionami. Mając na myśli szersze znaczenie nasiennictwa można zdefiniować go, jako całą gospodarkę hodowlano-nasienną, obejmującą tworzenie postępu biologicznego, przenoszenie go do praktyki rolniczej, czyli reprodukcję i obrót materiałem siewnym oraz wszystkie związane z nim zagadnienia prawne, organizacyjne i handlowe.
Podstawowym czynnikiem plonotwórczym, przyczyniających się do zwiększenia produkcji roślinnej, a pośrednio też zwierzęcej, a przez to również i żywności jest kwalifikowany materiał siewny. Materiał siewny o wysokiej jakości i zdrowotności, wytwarzany przez przemysł nasienny zapewnia uzyskanie odpowiedniej wielkości i jakości plonu roślin. Stałe zwiększanie plenności roślin jest jednym z najważniejszych czynników zmierzających do poprawy wyżywienia ludności oraz zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego świata. Stąd też jego znaczenie i rola w zasadniczy sposób zależą od potrzeb żywnościowych świata, a więc od liczby ludności i jej zamożności. Żywność jest produkowana na powierzchni 14-15 mld ha i nie ma większych możliwości jej zwiększenia. Z tego wynika, że potrzeby żywnościowe świata muszą zostać pokryte przez szybki wzrost produkcji rolniczej, a więc przez systematyczne zwiększanie plonowania wszystkich roślin uprawnych, czyli wprowadzanie postępu biologicznego. Dotychczasowe osiągnięcia hodowli roślin, a szczególnie niezwykle obiecujące postępy agrobiotechnologii oraz liberalizowanie dystrybucji nasion, pozwalają sądzić, że ludzkość upora się ze stale pojawiającymi się problemami zwiększającego się zapotrzebowania na produkty żywnościowe.
Istnieje wiele sposobów szacowania bezpośredniego efekt postępu biologicznego, na przyrost plonów roślin uprawnych i wzrost ich jakości. Można jednak stwierdzić, że jest to wysoce skuteczny i stosunkowo tani czynnik wzrostu produkcji roślinnej i poprawy jakości produktów roślinnych. Postęp biologiczny jest obecnie najważniejszym z czynników wpływających na wzrost produkcyjności roślin, a jego udział całkowitej produktywności jeszcze niedawno szacowano, na 70%, chociaż niektórzy naukowcy uważają, że wynosi on nawet 90%. Zawarty w odmianach potencjał genetyczny może być wykazany tylko wtedy, gdy będą im stworzone optymalne warunki do wzrostu i rozwoju. Nie można wiec zapominać o innych czynnikach takich jak, właściwa agrotechnika, nawożenie ochrona roślin i inne, które będą miały wpływ na wykazanie przez odmiany pełnego potencjału genetycznego. Integracja sposobu uprawy i właściwy dobór odmiany pozwoli na otrzymanie optymalnego plonu i jego jakości użytkowej.
Postęp biologiczny często oceniamy jest także poprzez liczbę nowo rejestrowanych odmian, ponieważ wpisane do krajowego rejestru odmiany posiadają określoną wartość gospodarczą, a nowe na ich tle muszą wykazywać zadawalającą wartość gospodarczą. Oznacza to, że nowe odmiany muszą posiadać, w porównaniu do już wpisanych do krajowego rejestru, takie właściwości, które powodują poprawę wartości gospodarczej w uprawie oraz w przerobie i użytkowaniu roślin lub wyrobów z nich wytworzonych, przy czym dopuszcza się, że mogą wystąpić pojedyncze, niekorzystne właściwości odmiany, w porównaniu do odmian wpisanych do krajowego rejestru, ale muszą one być zrekompensowane innymi korzystnymi właściwościami. Oznacza to, że każda nowo wpisana do rejestru odmiana jest lepsza od już istniejących i wnosi postęp biologiczny.
Innym sposobem mierzenia postępu biologicznego jest przyrost plonu powodowany przez nowe odmiany. Bazując na tym parametrze można stwierdzić, że w ostatnim dziesięcioleciu najwyższy postęp biologiczny wnosiły nowe odmiany pszenżyta, pszenicy oraz odmiany mieszańcowe żyta.
Współczesny rolnik musi mieć świadomość, że bez postępu biologicznego, nie będzie miał możliwości intensyfikacji swojej produkcji i nie będzie mógł przystosować jej do ciągle zmieniających się wymagań konsumentów oraz przetwórców produktów rolniczych. Istniejący w Polsce system Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i Rolniczego (PDOiR) ułatwia mu efektywniejsze wykorzystanie postępu biologicznego i umożliwia wykorzystanie czynnika odmianowego do poprawy rentowności gospodarstwa i podniesienia jakości plonów. Dlatego warto, aby śledził wyniki doświadczeń porejestrowych i na ich podstawie świadomie dobierał odmiany uprawiane w swoim gospodarstwie.
Prof. dr hab. Henryk Bujak
