Spośród zbóż uprawianych w Polsce, największe znaczenie ma pszenica ozima. Według danych GUS średnia powierzchnia uprawy w ostatnich dwóch latach wynosiła 1,9–2,0 mln ha (w roku 2012 z powodu wymarzania areał wyniósł niecałe 1,4 mln ha).
Co roku do Krajowego rejestru pszenicy ozimej wpisywane są nowe, wartościowe odmiany. Jesienią 2014 roku zarejestrowano 10 nowych odmian: Belissa, Florus, Franz, Hondia, KWS Dakota, KWS Loft, Ohio, RGT Kilimanjaro, Rotax i Tobak. W lutym 2015 roku zarejestrowano kolejnych 11 odmian: Consus, Delawar, Florencia, Gimantis, Janosch, KWS Malibu, Leandrus, Pokusa, Rockefeller, Silenus i Skippy. Dla pełnego obrazu ruchu odmianowego, należy wymienić jeszcze odmiany skreślone z KR. W roku 2014 takich odmian było 10: Dorota, Garantus, Look, Kobiera, Mikula, Muza, Alcazar, Batuta, Figura i Kampana. W roku bieżącym, jak dotąd, żadnych skreśleń nie było. Obecnie w Krajowym rejestrze pszenicy ozimej znajdują się 94 odmiany, w tym jedna z grupy technologicznej elitarne chlebowe (E), 50 – z grupy jakościowe chlebowe (A), 31 – z grupy chlebowe (B), jedna – na ciastka (K) i 11 – z grupy pastewne lub inne (C). Odmiany zaliczone do grup E, A, B są przydatne do wypieku chleba, stąd w nazwie określenie „chlebowa”. W roku 2014 wprowadzono uszczegółowienie nazw dla grup „elitarnej” i „jakościowej”, co miało na celu jednoznaczne określenie jakości ziarna i jego przeznaczenia.
Na rynku nasiennym oferowana jest duża liczba odmian pszenicy ozimej (zarówno z Krajowego rejestru jak i z CCA), wybór najbardziej odpowiedniej dla danego gospodarstwa nie jest więc łatwy. W podjęciu decyzji pomocne powinny być przede wszystkim wyniki doświadczeń prowadzonych w ramach Porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego. Doświadczenia PDO z pszenicą ozimą prowadzone są corocznie w blisko 70 lokalizacjach, zarówno w stacjach COBORU jak i przez inne podmioty zainteresowane wdrażaniem postępu rolniczego do praktyki rolniczej (jednostki hodowli, ośrodki doradztwa rolniczego, uczelnie rolnicze itd.). Na podstawie wyników PDO tworzone są „Listy odmian zalecanych do uprawy na obszarze województwa (LOZ)”. Listy tworzone są regionalnie, na szczeblu poszczególnych województw i corocznie aktualizowane. W roku 2015 odmianami rekomendowanymi w największej liczbie województw są Linus i KWS Ozon oraz Patras, Ostroga i Sailor. Listy dostępne są na stronie .
Ważnym elementem agrotechniki jest stosowanie kwalifikowanego materiału siewnego. Powierzchnia plantacji nasiennych z pszenicą ozimą w roku 2014 według danych PIORiN wynosiła blisko 28 tys. ha. Największy udział w nasiennictwie mają obecnie odmiany z grupy A – 48 proc. Udział odmian z grupy B był znacznie mniejszy i wynosił 19 proc. Znaczenie odmian pastewnych, na ciastka oraz jedynej odmiany elitarnej było niewielkie. Udział odmian z CCA wynosił 29 proc. Spośród odmian największy udział w nasiennictwie miała Arkadia, następnie Julius, Bamberka i Sailor oraz Linus, Jantarka i KWS Ozon.
W tabeli przedstawiono ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe zarejestrowanych odmian pszenicy ozimej, które w ostatnich trzech latach były badane w doświadczeniach PDO.
Wybór odmiany zależy głównie od przeznaczenia wyprodukowanego ziarna. Przy uprawie na cele wypiekowe, poza plonem liczy się przede wszystkim jakość. Wszystkie odmiany zaliczone do grup E, A, B są przydatne do wypieku chleba. Na paszę mogą być uprawiane wszystkie odmiany, a głównym kryterium wyboru jest plon ziarna.
Pod względem plonowania, w ostatnim trzyleciu najlepiej spośród odmian z grupy A oceniane są odmiany Linus, KWS Dakota i Consus. Na nieco wyższym poziomie plonują najlepsze odmiany z grupy B – są to Skippy, Rotax i KWS Loft. W grupie odmian pastewnych istotny postęp hodowlany wnoszą zarejestrowane w ostatnich dwóch latach odmiany Gimantis, Ohio i Rockefeller. Pod względem wartości wypiekowej najlepiej oceniana jest krajowa odmiana Astoria, jedyna, jak dotąd, odmiana pszenicy ozimej zaliczona do grupy elitarnej (E).
Spośród pozostałych cech rolniczo-użytkowych, istotnych przy wyborze odmiany, szczególne znaczenie ma zimotrwałość, gdyż w głównej mierze decyduje o ryzyku uprawy. Wprawdzie w ostatnich trzech latach nie zanotowano większych strat z powodu wymarzania, to jednak zima w sezonie 2011/2012 pokazała jak ważna jest to cecha.
Poza tym, przy wyborze odmiany istotne mogą być też takie cechy jak: odporność na wyleganie, zdrowotność, odporność na porastanie, niskie pH gleby i inne. Zarejestrowane odmiany pszenicy ozimej różnią się dość znacznie pod względem większości cech rolniczych. Stąd analiza wyników doświadczeń PDO pozwala na wybór odmiany najbardziej odpowiedniej do uprawy w danym gospodarstwie. W doświadczeniach PDO z pszenicą ozimą najczęściej występującymi chorobami są septoriozy liści, mączniak prawdziwy i rdza brunatna, a także septorioza plew i fuzarioza kłosów. Rzadziej obserwuje się brunatną plamistość liści i choroby podstawy źdźbła. W roku 2014 warunki pogodowe sprzyjały masowemu porażeniu przez rdzę żółtą. Małą odpornością na tę chorobę cechują się odmiany Akteur, Arkadia, Tonacja, Tulecka, Elipsa i Markiza. Przy wyborze odmiany najistotniejsze są jednak te choroby, w których występują największe różnice odmianowe – są to głównie rdza brunatna i mączniak prawdziwy, a także rdza żółta.
Dla zminimalizowania ryzyka nietrafnego wyboru odmiany, można w gospodarstwie uprawiać kilka odmian różniących się pod względem ważnych cech rolniczych (zimotrwałość, zdrowotność, odporność na wyleganie).
Mgr inż. Andrzej Najewski
Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych
Słupia Wielka