Miotła zbożowa (Apera spica-venti (L.) P. Beauv.) z chwastów trawiastych jest najczęstszym gatunkiem zachwaszczającym zboża ozime. Zachwaszcza również plantacje rzepaku ozimego, sporadycznie występuje we wczesnych zasiewach zbóż jarych.
Szczególnie korzystne warunki do rozwoju znajduje w latach mokrych. Jest gatunkiem jednorocznym zimującym. W okresie jesiennej wegetacji wschody roślin są wielokrotnie liczniejsze, a rośliny w porównaniu do nasion kiełkujących wiosną silniej się krzewią, produkując liczne źdźbła. Produktywność nasion jest bardzo duża, gdyż roślina wzrastająca z jednego ziarniaka może wydać ok 2000 nasion. Jednakże liczebność w poszczególnych latach wykazuje duże zróżnicowanie w zależności od prowadzonej agrotechniki jak i warunków pogodowych. Próg szkodliwości w zależności od warunków siedliskowych wynosi od 10 do 20 roślin na 1 m2. Nasiona miotły zbożowej są małe (długość: 1,5–2,5 mm, szerokość: 0,2–0,4 mm) zaopatrzone w kruchą ość, 3–4 razy dłuższą od ziarniaka, w dolnej ćwiartce odgiętą kolankowato. Nasiona miotły zbożowej mogą być przenoszone z wiatrem lub podczas zbioru przez maszyny rolnicze. Jednakże częściej większym problemem jest rozprzestrzenianie się wraz z niekwalifikowanym materiałem siewnym zanieczyszczonym nasionami chwastów biotypów odpornych na herbicydy. Problem jest tym większy, że miotła zbożowa jest gatunkiem, który coraz bardziej opiera się chemicznej ochronie poprzez pojawianie się biotypów odpornych na herbicydy, które wcześniej zwalczały ten gatunek.
Stosowanie herbicydów o tym samym mechanizmie działania zwiększa ryzyko wystąpienia biotypów miotły zbożowej odpornej na herbicydy, a im większy udziału zbóż ozimych w strukturze zasiewów, to ryzyko jest większe.
W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia odporności należy przemiennie stosować środki chwastobójcze z różnych grup chemicznych, o innym mechanizmie działania, w oparciu o klasyfikację HRAC (ang. Herbicyde Resistance Action Commitee). Poszczególnym mechanizmom działania herbicydów w klasyfikacji HRAC przypisane są kody literowe. W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia odporności dobrym rozwiązaniem jest stosowanie zalecanych mieszanin zbiornikowych herbicydów, zawierających substancje czynne o różnym mechanizmie działania.
W sytuacji, gdy stwierdzono lub istnieje podejrzenie, że na danym polu występują formy odporne na substancję czynną herbicydu, w celu zapobieżenia dalszej selekcji form odpornych nie należy stosować na tym polu środków chwastobójczych opartych na tym samym mechanizmie działania.
Do zwalczania miotły zbożowej można przystąpić już w jej najwcześniejszych fazach wzrostu, to jest w czasie kiełkowania lub krótko po jej wschodach. Ochronę herbicydową przed zachwaszczeniem można rozpocząć bezpośrednio po zasiewach, przed wschodami lub krótko po wschodach, w okresie jesiennej wegetacji.
Skuteczność herbicydów o działaniu doglebowym jest zależna od wilgotności gleby. W bieżącym sezonie w wielu regionach wystąpił poważny deficyt wody w glebie. Przedłużająca się susza może mieć wpływ na niższą skuteczność herbicydów o działaniu doglebowym. Przebieg warunków pogodowych, a w szczególności ilość opadów (bardzo zmienna w ostatnich latach) będą miały wpływ na skuteczność zabiegu herbicydowego. Nie bez znaczenia jest także sposób uprawy gleby, służący minimalizacji strat wody z gleby.
Program odchwaszczania zbóż jest jednym z szerzej opracowanych zaleceń. W ramach tego programu większość kombinacji herbicydowych zalecanych w okresie jesiennej wegetacji przeznaczona jest do zwalczania miotły zbożowej i chwastów dwuliściennych.
Beflubutamid (grupa HRAC – F1) występuje w jednym preparacie. Zwalcza miotłę zbożową oraz gwiazdnicę pospolitą, fiołki, jasnoty, przetaczniki, tasznika pospolitego i samosiewy rzepaku.
Chlorotoluron (grupa HRAC – C2) jest jedną ze starszych substancji czynnych wykorzystywanych do zwalczania miotły zbożowej i chwastów dwuliściennych, głównie: chabra bławatka, gwiazdnicy pospolitej, jasnoty, maków oraz chwastów rumianowatych.
Diflufenikan (grupa HRAC – F1) chociaż nie jest dedykowany do zwalczania miotły zbożowej, jednakże wpływa na ograniczenie jej rozwoju. Preparaty chwastobójcze oparte na tej substancji nie powinny być docelowym środkiem w zwalczaniu miotły zbożowej, to jako komponent dobrze wspomagają inne substancje zwalczające ten chwast. Z gatunków dwuliściennych jest jednym z bardziej skutecznych w zwalczaniu fiołków oraz dobrze radzi sobie z gwiazdnicą pospolitą, jasnotą purpurową, maruną, przetacznikami, przytulią czepną i tasznikiem pospolitym.
Flufenacet (grupa HRAC – K3) coraz częściej pojawia się w ochronie zbóż przed zachwaszczeniem miotłą zbożową. Może być stosowany w zabiegach przedwschodowych i po wschodach zbóż w okresie jesiennej wegetacji. Substancja pobierana jest głównie poprzez korzenie i hipokotyl kiełkujących chwastów. Wykazuje wysoką skuteczność w zwalczaniu miotły zbożowej oraz niektórych stokłos i życic, a w odniesieniu do gatunków dwuliściennych ogranicza rozwój fiołków, gwiazdnicy pospolitej, przytulii i rumianu. Flufenacet niszczy chwasty znajdujące się w początkowych fazach rozwojowych, to jest w okresie kiełkowania lub krótko po ich wschodach – w fazie siewek. Długotrwały okres suszy bezpośrednio po zabiegu, może przyczynić się do niższej skuteczności. Niektóre preparaty jednoskładnikowe zawierające flufenacet, w celu zwiększenia zakresu zwalczanych gatunków dwuliściennych, zalecane są łącznie z herbicydami opartymi na substancji czynnej diflufenikanie lub metsulfuronie metylowym.
Fluorochloridon (grupa HRAC – F1) stosowany wyłącznie doglebowo jest jedną z najstarszych substancji czynnych wykorzystywanych w odchwaszczaniu zbóż. Wrażliwe gatunki chwastów zwalczane są w fazie kiełkowania. Zwalcza miotłę zbożową, a z gatunków dwuliściennych: dymnicę pospolitą, gwiazdnicę pospolitą, jasnoty, maki, marunę bezwonną, przetaczniki, tasznik pospolity, tobołki polne oraz samosiewy rzepaku.
Pendimetalina (grupa HRAC – K1) zwalcza miotłę zbożową w bardzo wczesnych fazach wzrostu. Do wrażliwych należą również fiołek polny, gwiazdnica pospolita, maruna bezwonna, tasznik pospolity i tobołki polne. Działanie tej substancji ulega znacząco obniżeniu w warunkach niedoboru wilgoci w glebie. Pendimetalina najskuteczniej niszczy chwasty w fazie wschodów. Skuteczność tej substancji chwastobójczej jest mocno zależna od wilgoci gleby. W warunkach przesuszenia gleby skuteczność chwastobójcza jest mocno ograniczona.
Prosulfokarb (grupa HRAC – N) stosowany jest w zabiegach przedwschodowych i po wschodach zbóż.
Zwalcza miotłę zbożową, a z roślin dwuliściennych gwiazdnicę pospolitą, jasnoty, przetaczniki oraz przytulię czepną. Optymalnym terminem stosowania jest okres przed wschodami i wcześnie po wschodach chwastów w ich wczesnych fazach rozwojowych.
Pinoksaden (grupa HRAC – A) stosuje się od 1-go liścia zbóż do końca wegetacji jesiennej. Oprócz miotły zbożowej wrażliwymi gatunkami są wyczyniec polny oraz owies głuchy. W zbożach ozimych zwalcza miotłę zbożową oraz w wyższych dawkach wyczyniec polny. W zbożach jarych substancja ta jest wykorzystywana do zwalczania owsa głuchego i chwastnicy jednostronnej. W terminie wiosennej wegetacji zabieg można przeprowadzać do stadium widocznego liścia flagowego (BBCH 37) rośliny uprawnej. Jednakże należy pamiętać, że preparaty zawierające pinoksaden najskuteczniej zwalczają chwasty od fazy pierwszego liścia do początkowej fazy krzewienia zwalczanych chwastów. Pinoksadenu nie zaleca się stosować w mieszaninie z herbicydami z grupy regulatorów wzrostu natomiast stosowanie w mieszaninach z herbicydami z grupy pochodnych sulfonylomocznika, może spowodować spadek skuteczności zwalczania chwastów.
Chlorosulfuron (grupa HRAC – B) może być stosowany w zabiegach przedwschodowych i po wschodach zbóż. Preparaty bazujące na tej substancji czynnej mogą być stosowane do zwalczania miotły zbożowej na terenach, na których nie odnotowano występowania biotypów odpornych na działanie tej substancji. Na chlorosulfuron wrażliwe są bodziszki, maki, tasznik pospolity, tobołki polne, chwasty rumianowate oraz w niskich dawkach zwalczane są samosiewy rzepaku. Wśród ujemnych stron stosowania chlorosulfuronu należy wymienić ograniczenia związane z doborem roślin następczych, co wynika z dużej wrażliwości niektórych upraw (m.in. rzepak, buraki, lucerna) na pozostałości tej substancji czynnej w glebie.
Zaprezentowany w tabelach program ochrony zbóż ozimych przed zachwaszczeniem w okresie jesiennej wegetacji może stanowić bazę w podejmowaniu decyzji. Przed zabiegiem herbicydowym należy zapoznać się ze szczegółowymi zaleceniami zawartymi w etykiecie herbicydu, w celu dostosowania terminu i dawki herbicydu do gatunku zboża i fazy rozwojowej oraz aktualnego stanu zachwaszczenia.
dr hab. Roman Krawczyk
Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy
